w Zgromadzeniu Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza
Dnia 15 lutego 2024 roku weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (zwana też „ustawą Kamilka”). Zmodyfikowano szereg obowiązujących w Polsce przepisów, nakładając na liczne podmioty nowe obowiązki w zakresie ochrony małoletnich. Jednym z tych obowiązków jest wprowadzenie do dnia 15 sierpnia 2024 r. roku tzw. standardów ochrony małoletnich, które dotyczą także kościelnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych.
W Zgromadzeniu Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza został wprowadzony dokument pod nazwą : „Standardy Ochrony Dzieci i Osób Bezbronnych w Zgromadzeniu Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza”. Opracowując dokument wzięto pod uwagę wytyczne zarówno prawa państwowego, jak i kościelnego. Standardy określają sposób reagowania na krzywdę, a także wyznaczają sposób postępowania z osobą krzywdzoną
i sprawcą. Standardy dostępne są w każdym domu zakonnym Zgromadzenia w Polsce
oraz na stronie internetowej.
Placówki, w których można uzyskać pomoc:
Całodobowa infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli: 800 080 222
Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka – 800 121 121
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom 116 111
Telefon Zaufania Towarzystwa Przyjaciół Dzieci – 800 119 119
Numer alarmowy w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia – 112
Preambuła
Niniejszy dokument, przygotowany w Zgromadzeniu Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza, stanowi realizację obowiązku prawnego dotyczącego wprowadzenia we wszelkich instytucjach, w których przebywają dzieci, standardów ich ochrony przed krzywdzeniem [ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1606)].
Standardy postępowania w sytuacjach podejrzenia krzywdzenia lub krzywdzenia dzieci, do których wprowadzenia na mocy tzw. „Ustawy Kamilka” zostały zobligowane wszystkie instytucje, w których przebywają dzieci, także instytucje zakonne, mają być rzeczywistym narzędziem budowania bezpiecznych środowisk wszędzie tam, gdzie przebywają dzieci i gdzie zaspokajane są ich potrzeby duchowe.
Zgromadzenie Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza od roku 2020 pracowało nad Instrukcją: Zasady prewencji i normy postępowania wobec małoletnich i osób niepełnosprawnych w dziełach Zgromadzenia oraz w formacji i pracy apostolskiej jego członkiń. Ostatecznie 27.03.2020 r. zarządzeniem Przełożonej generalnej został wprowadzony dokument: „Wytyczne dla Przełożonej generalnej w przypadku oskarżenia o wykorzystanie seksualne osoby małoletniej do 18 roku życia lub osoby dorosłej niepełnosprawnej przez siostrę (równoznaczne z: członkinią Zgromadzenia) z podległego jej domu Zgromadzenia lub pracownika/wolontariusza dzieła, którego jest Organem prowadzącym”. Czynności i działania podejmowane przez Przełożoną Generalną zostały opracowane na podstawie Wytycznych KEP.
W ten sposób Zgromadzenie chciało już wówczas dołożyć starań, aby zapewnić najsłabszym i najmłodszym optymalne warunki, podczas odwiedzin w domach zakonnych Zgromadzenia, przez które mogłyby się formować, pogłębiać swoją duchowość i wiarę. Niniejszy dokument jest kontynuacją poprzednich działań. Dokument jest wyrazem starań, by zapewnić dzieciom przyjazne i bezpieczne środowiska, w których będą one szanowane, doceniane, traktowane z godnością.
Przygotowywane i wdrażane standardy ochrony mają na celu również podnoszenie świadomości dzieci
oraz ich rodziców (opiekunów prawnych), tak by umieli oni rozpoznawać ryzykowane zachowania, potrafili ich unikać, a także nie bali się o nich informować osób odpowiedzialnych za dane duszpasterstwo. Rodzice czy inne osoby dorosłe, będą wiedzieli, jak adekwatnie reagować na przypadki krzywdzenia, w jaki sposób
i do kogo zgłaszać krzywdę, jakiej pomocy należy udzielić osobie skrzywdzonej, a także w jaki sposób należy postępować w ramach duszpasterstwa z osobą krzywdzącą.
Zgromadzenie chce dołożyć wszelkich starań, aby osoby, a zwłaszcza dzieci przychodzące do domów zakonnych czuły się bezpiecznie i pogłębiały swoją wiarę. Stworzenie takiego środowiska wymaga jednakże współpracy i zaangażowania całej wspólnoty zakonnej. Standardów ochrony dzieci muszą przestrzegać wszystkie siostry z danej wspólnoty, gdzie okresowo przebywają dzieci, a zwłaszcza mające bezpośredni kontakt z dziećmi, ale także osoby z zewnątrz współpracujące w danej sytuacji z siostrami np. podczas rekolekcji tzw. powołaniowych czy innych form spotkań z młodzieżą np. księża, animatorzy, wolontariusze, osoby prowadzące zajęcia dodatkowe. Również uczestnicy tych spotkań są zobligowani do ich respektowania.
Standardy są elementem systemowego programu ochrony dzieci przed krzywdzeniem i stanowią formę zabezpieczenia ich praw. Jako takie mają ułatwić skuteczną ochronę dzieci zaangażowanych w różne formy duszpasterstwa.
Opracowanie i wdrażanie standardów ochrony dzieci wiąże się ze szkoleniami osób odpowiedzialnych za duszpasterstwa pozaparafialne oraz wolontariuszy wspierających tego typu działania sióstr.
Objaśnienie terminów
• cyberprzemoc – wszelka przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych – komunikatorów, czatów, stron internetowych, mediów społecznościowych, blogów, SMS-ów, MMS-ów. Może mieć formę wulgarnych wiadomości, obraźliwych komentarzy (hejt, trolling), rozpowszechniania zdjęć ukazujących dziecko w niekorzystnym świetle, zastraszania, śledzenia (cyberstalking), ujawniania tajemnic (outing) itp.
• diecezja – diecezja, archidiecezja, ordynariat lub prałatura personalna Kościoła łacińskiego i eparchia Kościoła wschodniego.
• duchowieństwo, kler – biskupi, księża i diakoni.
• duszpasterstwo – sytuacja, w której jedna osoba jest odpowiedzialna za dobro drugiej lub za wspólnotę wyznaniową. Obejmuje zapewnienie porad i wsparcia duchowego, edukację, poradnictwo, pomoc w potrzebie. Wszelka praca polegająca na nadzorze lub wychowaniu dzieci i młodzieży jest dziełem duszpasterskim.
• duszpasterstwo pozaparafialne – duszpasterstwa, wspólnoty, grupy gromadzące młodych ludzi (młodzież licealna, studenci, młodzi dorośli), w tym wolontariaty, wakacyjne spotkania młodych, rekolekcje „powołaniowe”, rekolekcje wyjazdowe, wspólnoty różnych stanów, (organizowane przez zakony, zgromadzenia zakonne, wspólnoty),
• dane osobowe dziecka – wszelkie informacje umożliwiające identyfikację dziecka, w tym jego imię i nazwisko oraz wizerunek.
• dziecko – każda osoba do ukończenia 18. roku życia.
• ksiądz – duchowny chrześcijański posiadający święcenia kapłańskie.
• krzywda/krzywdzenie – każde działanie, które prowadzi do cierpienia fizycznego, psychicznego, moralnego; również bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości w obliczu krzywdy/przemocy.
• opiekun dziecka – przedstawiciel ustawowy dziecka: rodzic albo opiekun, rodzic zastępczy, opiekun tymczasowy.
• osoba bezbronna (vulnerable adults) – każda osoba w wieku powyżej 18 lat, która jest narażona na zwiększone ryzyko doświadczenia przemocy, np. osoby starsze, z niepełnosprawnością, chore, w depresji itp.
• osoba dopuszczona do działalności z dziećmi – osoba spełniającą określone kryteria, to może być np. siostra zakonna, wychowawca, duszpasterz, opiekun, itp.
• osoba odpowiedzialna za standardy ochrony dzieci i młodzieży – osoba wyznaczona przez przełożonego danego dzieła duszpasterskiego sprawująca nadzór nad prawidłowym stosowaniem standardów ochrony dzieci.
• osoba odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń – osoba wyznaczona przez przełożonego, ciesząca się zaufaniem i odpowiednio przygotowana, odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach dotyczących przemocy, może być przełożona domu zakonnego.
• osoba odpowiedzialna za prowadzenie interwencji – zarządca placówki (dyrektor, proboszcz itp.) odpowiedzialny za podejmowanie interwencji w przypadku zaistnienia przemocy, może być przełożona domu zakonnego.
• przełożona domu zakonnego – siostra mianowana przez władzę zakonną, odpowiedzialna za wspólnotę sióstr, odpowiedzialna za bieżącą działalność podległych jej sióstr i zaangażowanych w działania sióstr osób świeckich.
• przemoc duchowa – odwoływanie się do przekonań religijnych i wiary osoby w celu wyrządzenia jej szkody. Może mieć negatywny wpływ na duchowość osoby poszkodowanej, zwłaszcza gdy dopuszcza się jej osoba posiadająca duchowy autorytet i zaufanie w Kościele.
• przemoc fizyczna – każde intencjonalne działanie sprawcy, którego celem jest przekroczenie granicy ciała dziecka, np. bicie, popychanie, szarpanie itp.
• przemoc psychiczna – powtarzający się wzorzec zachowań duszpasterza, lidera, animatora czy członka duszpasterstwa (np. upokarzanie, wyśmiewanie, stawianie niemożliwych do realizacji wymagań) lub skrajnie drastyczne wydarzenie (lub wydarzenia), które powodują u dziecka brak poczucia własnej wartości.
• przemoc seksualna – zaangażowanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest w stanie zrozumieć i na którą nie potrafi udzielić świadomej i dobrowolnej zgody, naruszające prawo i obyczaje danego społeczeństwa.
• przemoc rówieśnicza (bullying) – zjawisko polegające na agresywnym i celowym dręczeniu, nękaniu czy prześladowaniu jednego lub kilku uczestników grupy przez innych, w celu wywarcia na nich presji lub zadawania cierpienia.
• wolontariat – dobrowolna, bezpłatna, świadoma praca na rzecz innych osób lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Określenie „bezpłatna” nie oznacza „bezinteresowna”, lecz „bez wynagrodzenia materialnego”.
• wolontariusz – osoba pracująca na zasadzie wolontariatu. Według ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariuszem jest ten, kto dobrowolnie i świadomie oraz bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz osób, organizacji pozarządowych, a także rozmaitych instytucji działających w różnych obszarach społecznych. Instytucje te nie mogą korzystać z pracy wolontariuszy przy prowadzonej działalności gospodarczej, czego wprost zakazuje ustawa.
• zgoda opiekuna – zgoda rodziców albo zgoda opiekuna, rodzica zastępczego lub opiekuna tymczasowego. Jednak w przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka, należy poinformować rodziców o konieczności rozstrzygnięcia sprawy przez sąd rodzinny (orzeczenie sądu opiekuńczego zastępuje zgodę rodziców).
- STWORZENIE I ZACHOWANIE BEZPIECZNEGO ŚRODOWISKA
WE WSPÓLNOCIE ZAKONNEJ
Wszystkie osoby zaangażowane w dane duszpasterstwo we wspólnocie zakonnej są zobligowane do tego, by tworzyć bezpieczne środowisko w danej wspólnocie duszpasterskiej. Ma ono nie tylko chronić dzieci przed krzywdzeniem, ale także ma być gwarantem rozwoju osobowego i duchowego.
• Głównymi odpowiedzialnymi za tworzenie i zachowanie bezpiecznego środowiska w zgromadzeniu jest przełożona wyższa zgromadzenia, natomiast w danym domu zakonnym ta odpowiedzialność spoczywa na osobie przełożonej danej wspólnoty lub osobie wyznaczonej przez przełożoną wyższą do pełnienia posługi w danym dziele duszpasterskim i odpowiedzialności za to dzieło.
• W zgromadzeniu zostaje wyznaczona, przez przełożoną wyższą, osoba odpowiedzialna za standardy ochrony dzieci i młodzieży. Może to być Zespół ds. Prewencji, którego pracami kieruje przewodniczący.
• Członkami Zespołu ds. Prewencji są kompetentne osoby, zarówno świeckie, jak i duchowne, mające wiedzę na temat ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Do pomocy mogą być zapraszani specjaliści z różnych dziedzin, np. prawa świeckiego, kanonicznego czy psychologii.
• Zadania Zespołu ds. Prewencji:
○ przystosowanie ogólnych standardów ochrony dzieci do specyfiki danego duszpasterstwa;
○ czuwanie nad wdrożeniem standardów i ich przestrzeganiem;
○ wspólnie opracowanie kodeksów zachowań i sposobów reagowania na krzywdę i niewłaściwe zachowania, w tym także kwestie dotyczące bezpiecznych relacji między dorosłymi a dziećmi, między rówieśnikami, zasady bezpiecznego korzystania z Internetu i urządzeń mobilnych podczas spotkań i wyjazdów duszpasterstwa, ochrony wizerunku członków duszpasterstwa, rejestrowania zdjęć i publikowania ich w mediach społecznościowych czy na stronie internetowej duszpasterstwa;
○ pomoc w zorganizowaniu szkoleń w formie spotkań lub kursów online dla osób odpowiedzialnych
w duszpasterstwie, teamów, a także wolontariuszy;
○ przygotowanie listy miejsc (poradni, duszpasterstw specjalistycznych itp.), w których członkowie duszpasterstwa w przypadku krzywdy mogą uzyskać specjalistyczną pomoc;
○ pomoc w przypadku zgłoszenia krzywdy;
○ współpraca z osobami odpowiedzialnymi za prewencję z ramienia zakonu
• Standardy ochrony dzieci w danym duszpasterstwie są dostępne w formie pisemnej (np. na tablicy ogłoszeń w domu zakonnym, na stronie internetowej zgromadzenia) dla wszystkich jego członków, ich rodziców, a także osób odpowiedzialnych za konkretne dzieło.
- WERYFIKACJA, DELEGOWANIE I EDUKACJA KAPŁANÓW, OSÓB KONSEKROWANYCH, ŚWIECKICH PRACUJĄCYCH Z DZIEĆMI
• Obowiązkiem przełożonej domowej lub osoby odpowiedzialnej za dane duszpasterstwo jest wdrażanie i przestrzeganie standardów ochrony dzieci. Ona też personalnie ponosi odpowiedzialność za ich łamanie.
• O każdej osobie zaangażowanej w duszpasterstwo pozaparafialne w wymiarze zgromadzenia czy danej wspólnoty zakonnej, i mającej kontakt z dziećmi w obszarze związanym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, świadczeniem porad, rozwojem duchowym, realizacją innych zainteresowań przez dzieci, lub z opieką nad dziećmi, przełożona wyższa uzyskuje dane z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji Zgromadzenia. Nawet w przypadku osób mających krótkotrwały kontakt z dziećmi w duszpasterstwie uzyskanie takiej informacji jest zalecane, chociaż nie stanowi to obowiązku prawnego. W takim przypadku taka osoba winna podpisać stosowne oświadczenie. (Załącznik nr 3)
• Każda osoba, wg wcześniejszego punktu, przedkłada odpowiedzialnemu za duszpasterstwo informację z Krajowego Rejestru Karnego w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. 2023 poz. 172 oraz z 2022 poz. 2600) lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego kraju. Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji Zgromadzenia.
• Każda osoba, wg wcześniejszego punktu, która w duszpasterstwie pozaparafialnym będzie miała kontakt z dziećmi, posiadająca obywatelstwo innego państwa niż Rzeczypospolita Polska, ponadto przedkłada informację z rejestru karnego państwa obywatelstwa uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi. Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji Zgromadzenia.
• Każda osoba, która w duszpasterstwie pozaparafialnym będzie miała kontakt z dziećmi, wg wcześniejszego punktu, składa oświadczenie o państwie lub państwach, w których zamieszkiwała w ciągu ostatnich dwudziestu lat, innych niż Rzeczypospolita Polska i państwo obywatelstwa, oraz jednocześnie przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z rejestrów karnych tych państw uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi (jeżeli prawo państwa nie przewiduje wydawania informacji do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi, przedkłada się informację z rejestru karnego tego państwa, osoba, która będzie miała styczność z wychowankami duszpasterstwa, składa oświadczenie o tym fakcie wraz z oświadczeniem, że nie była prawomocnie skazana w tym państwie za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz nie wydano wobec niej innego orzeczenia dotyczącego zakazu pracy z dziećmi (Załącznik 1). Dane te w formie wydruku przechowywane są w dokumentacji Zgromadzenia.
• Każda osoba, która w duszpasterstwie pozaparafialnym będzie miała kontakt z dziećmi, wg wcześniejszego punktu, musi zapoznać się z polityką ochrony dzieci w danym duszpasterstwie i podpisać stosowny dokument, w którym zobowiązuje się do jej przestrzegania (Załącznik 2).
• Brak zgody na podpisanie takiego dokumentu uniemożliwia dopuszczenie tej osoby do kontaktów z dziećmi.
• Osoba odpowiedzialna za duszpasterstwo ma obowiązek weryfikacji kadry pod względem powyższych wymagań oraz kompetencji związanych z pracą z dziećmi.
• Jeśli duszpasterstwo pozaparafialne angażuje do realizacji zadań duszpasterskich firmy/osoby z zewnątrz lub udostępnia im pomieszczenia, właściciel firmy/ osoba musi przedstawić osobie odpowiedzialnej za duszpasterstwo oświadczenie o sprawdzeniu swoich pracowników, którzy będą mogli mieć kontakt z wychowankami duszpasterstwa, w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym
• Każda osoba, która w duszpasterstwie pozaparafialnym będzie miała kontakt z dziećmi, wg wcześniejszego punktu, powinna zostać przeszkolona w zakresie prewencji i rozpoznawania oznak krzywdzenia (pomóc w tym może Zespół ds. Prewencji).
• W danej wspólnocie zakonnej należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń. Kontakt do tej osoby powinien być widoczny i łatwo dostępny nie tylko dla wychowanków duszpasterstwa, ale także dla ich rodziców i zaangażowanych w pracę duszpasterstwa dorosłych.
• Na stronie internetowej Zgromadzenia powinna znaleźć się informacja na temat pracy i formacji w danej wspólnocie, a także informacje dotyczące standardów ochrony dzieci obowiązujących w danym działaniu duszpasterskim.
- SPOSÓB REAGOWANIA NA OSKARŻENIA LUB NIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIA
- Zalecenia ogólne (czynniki ochronne a czynniki ryzyka)
Zachowania niewłaściwe – wszelkie formy przemocy naruszające integralność duchową i cielesną dzieci, w tym przemoc seksualna, fizyczna, psychiczna (np. wszelkie formy manipulacji, upokarzanie, wyśmiewanie, stawianie niemożliwych do realizacji wymagań, karanie, izolacja od rodziny i znajomych, szantażowanie), ekonomiczna (szczególnie w przypadku osób dorosłych), a w duszpasterstwach także duchowa (np. władza, zbytnie przywiązanie czy uzależnienie dziecka od osoby duszpasterza czy innej osoby dorosłej posługującej w zgromadzeniu, wykorzystywanie informacji zdobytych w zaufaniu, np. podczas poufnej rozmowy, „wmawianie” powołania, aranżowanie małżeństw, manipulacja Słowem Bożym, naruszanie godności drugiej osoby, mechanizm sekciarski, nadmierna kontrola wszystkich obszarów życia, silne skoncentrowanie na kwestiach seksualnych, dostrzeganie we wszystkim „ducha nieczystości”).
Różne formy przemocy, mogą mieć miejsce w relacjach między osobami dorosłymi zaangażowanymi w wydarzenia religijne siostrami, animatorami, osobami przeprowadzającymi np. w rekolekcje, a osobami w nich uczestniczącymi. Wszelkie niewłaściwe zachowania winny zostać wyeliminowane.
• Należy zwracać uwagę, aby: traktować uczestników spotkań z godnością i szacunkiem, budować odpowiednie relacje, dobrą i zdrową atmosferę, a także zapewnić poczucie bezpieczeństwa.
• Istotny jest język, jakim posługują się osoby odpowiedzialne. Zawsze powinien być on adekwatny do wieku uczestników, a nigdy wulgarny czy dyskryminujący. Ta sama uwaga odnosi się do relacji między uczestnikami.
• Istotne jest nauczenie się umiejętności stawiania granic (np. wyraźne zaznaczenie, że między prowadzącymi a uczestnikami nie ma relacji koleżeńskich, zwracanie uwagi na sposób odnoszenia się do osób odpowiedzialnych, do kolegów i koleżanek, wypracowanie sposobów postępowania w sytuacji, kiedy ktoś nagminnie przekracza ustalone zasady).
• Osoby odpowiedzialne powinny dołożyć wszelkich starań przy doborze współpracowników o dojrzałości emocjonalnej i ludzkiej; respektowanie zasad kultury; jednakowe traktowanie wszystkich uczestników z uwzględnieniem ich szczególnych potrzeb i osobistych uwarunkowań; przestrzeganie prawa do nienaruszalności cielesnej; zapewnienie bezpiecznego miejsca, w którym odbywają się spotkania; unikanie sytuacji niejednoznacznych; niepozostawanie z dziećmi sam na sam; stały kontakt oraz współpraca z rodzicami; przestrzeganie zasad prywatności i ochrony wizerunku oraz danych osobowych).
• Kontakty z dziećmi nie powinny zastępować rodziny czy wręcz pełnienia funkcji rodziny dla dzieci czy młodzieży.
• Istotne jest również wyczulenie i reagowanie na wszelkie formy przemocy i manipulacji duchowej, w tym uzależnienie duchowe, wyeliminowanie możliwości pojawienia się różnych nadużyć duchowych, nieprofesjonalne posługiwanie się językiem teologii i psychologii.
- Zasady odnoszące się do sióstr i osób prowadzących spotkania
• Zgromadzenie powinno wypracować jasne kryteria oddelegowania osób odpowiedzialnych za tzw. duszpasterstwo powołań oraz spotkań z dziećmi.
• Siostra odpowiedzialna za duszpasterstwo powołań powinna być osobą odpowiedzialną i dojrzałą. Zaleca się, by w miarę możliwości rekolekcje prowadziły dwie osoby, które mogą się wzajemnie wspierać, ale też kontrolować. Takie osoby powinny mieć czas dla uczestników i być dla nich dostępne.
• Warto zadbać o współpracę z zaufanymi psychologami. Wielu uczestników przychodzi do wspólnot z różnymi deficytami i potrzebuje fachowej pomocy, której nie jest w stanie zaoferować im siostra. Wszelką pomoc psychologiczną w przypadku dzieci należy konsultować z rodzicami.
• Praca z młodzieżą i dziećmi jest bardzo odpowiedzialna i wymagająca, dlatego warto zadbać o superwizję dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą.
3. Zasady odnoszące się do funkcjonowania duszpasterstwa
3.1. Relacje między dorosłymi a dziećmi
W celu wyeliminowania różnych form krzywdzenia (przestępstw, ale też niewłaściwych zachowań) poniżej zostaną przedstawione zalecenia, które mogą pomóc wykluczyć niebezpieczne, a czasem wręcz patologiczne zachowania.
• Należy wypracować jasne zasady zachowania się osób dorosłych wobec dzieci, a także te odnoszące się do relacji rówieśniczych. W tym celu warto wypracować Kodeksy zachowań. Do ich opracowania można zaprosić przedstawicieli dzieci i rodziców.
• Katalog zachowań, najistotniejsze zasady dotyczące kontaktów między dorosłymi a dziećmi, które mogą zdecydowanie ograniczać ryzyko krzywdy:
○ niedopuszczanie do stosowania jakichkolwiek form przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej i duchowej;
○ niefaworyzowanie wybranych osób podczas spotkań;
○ zwracanie się do uczestników z szacunkiem, bez stosowania zwrotów poniżających, wulgarnych, nieadekwatnych żartów czy tych o podtekście seksualnym;
○ niedopuszczalne jest nawiązywanie z dzieckiem jakichkolwiek relacji o charakterze seksualnym czy romantycznym;
○ poszanowanie nietykalności cielesnej.
○ eliminacja niewłaściwych zachowań (np. zachowania infantylne, nieempatyczne, prowokowanie, wciąganie w sytuacje dwuznaczne, prezentowanie nieodpowiednich treści – wulgarnych, pełnych przemocy czy pornograficznych);
○ unikanie bliskiego kontaktu fizycznego podczas zabaw, który może przybierać formę np. łaskotania, obejmowania, w tym obejmowania nogami, pozwalania na skakanie po sobie oraz kontaktów fizycznych, w których wykorzystywana jest siła fizyczna (zapasy, siłowanie się itp.). Bezwzględnie zakazane jest niewłaściwe dotykanie;
○ niedopuszczalne są wszelkie formy okazywania niechcianej czułości (wszelkie formy dotyku, o których wiemy, że dane dziecko ich nie akceptuje);
○ poszanowanie prawa do prywatności (np. w łazienkach, toaletach) przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa. Nikt nie ma prawa naruszać strefy intymnej dzieci (fizycznie, werbalnie, bezpośrednio czy za pośrednictwem komunikatorów internetowych). Wyjątkiem jest opieka nad dziećmi na basenie.
○ zabronione jest pozostawanie pod wpływem alkoholu lub środków odurzających przez osoby odpowiedzialne, opiekuna lub animatora prowadzącego zajęcia z dziećmi lub pełniącego opiekę nad nimi lub proponowanie wymienionych używek dzieciom;
○ bezpieczne korzystanie z urządzeń elektronicznych, mediów społecznościowych i komunikatorów. W kontakcie z wychowankami zaleca się używanie oficjalnych adresów mailowych i oficjalnych profili duszpasterstwa w mediach społecznościowych. Warto także określić porę, do której taki kontakt z dziećmi może się odbywać;
○ dzieci nie powinny w pojedynkę, bez wiedzy rodziców czy osób trzecich, być zapraszane ani przebywać w mieszkaniach (pokojach) sióstr, czy liderów/animatorów. Duszpasterze czy liderzy/animatorzy nie powinni przewozić dzieci prywatnymi samochodami (konieczna jest obecność innego dorosłego, jeśli jest taka potrzeba). Wyjątkiem jest sytuacja pilna, związana z transportem do lekarza;
○ spowiedź dzieci powinna się odbywać w konfesjonale wyraźnie oddzielającym spowiednika i penitenta, a jeśli nie jest to możliwe, to tam, gdzie są przeszkolone drzwi, niezamknięte na klucz, z łatwym dostępem osób trzecich. Podobne zalecenia odnosimy do sytuacji, w której potrzebna jest rozmowa indywidualna.
○ spotkania nie powinny odbywać się w późnych godzinach wieczornych czy nocą.
○ jeśli siostra organizuje wspólny wyjazd czy rekolekcje, należy zgłosić taki wyjazd do kuratorium oświaty. Podczas wyjazdu należy zapewnić osobne pokoje dla dorosłych opiekunów. Jeśli jest to grupa koedukacyjna, należy zadbać o osobne pomieszczenia do spania, a także o obecność opiekunów różnej płci. Wszyscy (i dzieci, i ich opiekunowie) zobowiązani są do podpisania i respektowania obowiązującego na wyjeździe regulaminu;
○ podczas wyjazdów dzieci nie powinny pozostawać same bez opieki (np. grupa wychodzi w góry i chora osoba pozostaje sama w ośrodku czy obozie bez opiekuna);
○ Siostry prowadzące duszpasterstwo powołaniowe lub inne spotkania, powinny zapoznać się z zasadami ochrony dzieci obowiązującymi w Zgromadzeniu i podpisać stosowne oświadczenie (Załącznik 2).
○ Wszyscy powinni także zobowiązać się do respektowania obowiązujących kodeksów zachowań czy standardów ochrony dzieci. Szkolenia powinny przechodzić także osoby świeckie współpracujące z siostrami;
○ w każdym domu zakonnym przełożona może wyznaczyć osobę przyjmującą zgłoszenia o krzywdzie czy „osobę zaufania” (takie osoby muszą zachowywać niezwykłą dyskrecję, delikatność, wrażliwość, muszą z szacunkiem odnosić się do zgłaszającej się do niej osoby i do jej cierpienia, nie mogą go bagatelizować). Dane tej osoby i sposób kontaktu z nią należy umieścić w widocznym miejscu. Dobrze, by taka osoba była przeszkolona np. przez Centrum Ochrony Dziecka.
3.2. Relacje rówieśnicze
Kodeksy zachowań powinny także zawierać zasady dotyczące relacji między uczestnikami spotkań w domach zakonnych. Należy:
• wykluczyć stosowanie jakichkolwiek form przemocy (fizycznej, psychicznej, ekonomicznej, seksualnej);
• zwracać się do kolegów/koleżanek, ale też do dorosłych odpowiedzialnych z szacunkiem, bez stosowania zwrotów poniżających, wulgarnych, ośmieszających, nieadekwatnych żartów czy tych o podtekście seksualnym;
• dbać o poszanowanie nietykalności cielesnej;
• dbać o poszanowanie cudzej własności;
• eliminować niewłaściwe zachowania (np. zachowania infantylne, nieempatyczne, prowokowanie, wciąganie w sytuacje dwuznaczne, prezentowanie nieodpowiednich treści – wulgarnych, pełnych przemocy czy pornograficznych);
• wykluczyć wszelkie formy okazywania niechcianej czułości (wszelkie formy dotyku, o których wiemy, że dana osoba ich nie akceptuje, uściski, dotykanie okolic intymnych, przytulanie, obejmowanie, klepanie, całowanie, łaskotanie, masowanie, gry i zabawy, w których dochodzi do powyżej wskazanych niewłaściwych zachowań);
• dbać o poszanowanie prawa do prywatności;
• odpowiednio i bezpiecznie korzystać z urządzeń elektronicznych, mediów społecznościowych i komunikatorów (nienagrywanie innych uczestników, nierobienie im zdjęć z ukrycia, niewysyłanie ich zdjęć bez ich wiedzy na grupach w mediach społecznościowych itp.).
4. Zasady dotyczące postępowania w sytuacji niewłaściwego zachowania
W przypadku niewłaściwych zachowań należy z osobą oskarżaną o ich stosowanie odbyć rozmowę, upewnić się co do ich faktycznego wystąpienia, wysłuchać jej zdania, a jeśli oskarżenie okaże się prawdziwe, wyjaśnić jej niestosowność zachowań i zobowiązać ją do respektowania zasad obowiązujących podczas spotkań. Gdyby niewłaściwe zachowania z jej strony się powtarzały, a inni dalej je zgłaszali, należy zrezygnować ze współpracy z taką osobą dla dobra dzieci.
Jeśli w sposób niewłaściwy zachowuje się osoba odpowiedzialna, sprawę należy zgłosić jego przełożonym.
Jeśli do niewłaściwych zachowań dochodzi ze strony rówieśnika, należy przede wszystkim zadbać o bezpieczeństwo dziecka, odseparować je od osoby krzywdzącej. Z osobą krzywdzącą należy odbyć stosowną rozmowę, wyjaśnić jej niewłaściwe zachowanie i zobowiązać do przestrzegania zasad obowiązujących podczas spotkań. Warto także (jeśli jest taka możliwość) skontaktować się z rodzicami krzywdzącego dziecka i wyjaśnić sytuację. W razie braku poprawy, dla dobra innych uczestników należy usunąć taką osobę z wydarzenia W przypadku, w których dzieci spotykają się regularnie, jeśli rozmowy nie przynoszą poprawy, a nieodpowiednie zachowania są eskalowane, należy podjąć decyzję o usunięciu takiego dziecka ze spotkań. Decyzję tę powinny podjąć kompetentne osoby, nigdy nie należy podejmować jej jednoosobowo.
5. Zasady dotyczące postępowania w sytuacji wystąpienia krzywdy lub jej podejrzenia
Każdy dorosły pracujący z dziećmi powinien być świadomy tego, czym jest krzywda, jakie są symptomy doświadczania przemocy, w tym przemocy seksualnej, oraz jakie skutki wywołuje to doświadczenie w życiu osoby skrzywdzonej.
Osoby dorosłe odpowiedzialne za spotkania, powinny znać przepisy prawa państwowego i kościelnego dotyczące ochrony dzieci, w szczególności te, które podlegają penalizacji. Należą do nich m.in. następujące sytuacje:
5.1. Wykorzystanie seksualne dziecka poniżej 15. roku życia
Dziecko, które nie ukończyło 15. roku życia, nie ma zdolności prawnej do wyrażenia zgody na aktywność seksualną. Obcowanie seksualne z taką osobą i inne czynności seksualne, a nawet namawianie do nich
są zakazane, niezależnie od tego, czy dziecko było zmuszane, czy dobrowolnie się na tę czynność zgodziło (zob. art. 200 Kodeksu karnego).
Każda osoba, która uzyskała wiarygodną informację o możliwości popełnienia przestępstwa polegającego na wykorzystaniu seksualnym dziecka poniżej 15. roku życia, ma obowiązek zawiadomienia organów ścigania – niewypełnienie tego obowiązku zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3 (zob. art. 240 Kodeksu karnego).
5.2. Wykorzystanie seksualne dziecka powyżej 15. roku życia
Polskie prawo chroni przed przestępstwami w sferze seksualnej również osoby powyżej 15. roku życia. Zakazane jest doprowadzenie do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej, stosując przemoc, groźbę lub podstęp (zob art. 197 Kodeksu karnego). Karane jest także doprowadzenie do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej poprzez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia innej osoby (zob. art. 199 Kodeksu karnego). Ponadto surowo karane jest także wykorzystanie bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia
do czynności seksualnych (zob. art. 198 Kodeksu karnego).
5.3. Wykorzystanie seksualne rówieśnicze
Uczestnicy spotkań mogą doświadczać wykorzystania seksualnego nie tylko ze strony osób dorosłych,
ale także rówieśników, w tym innych uczestników. Sprawca czynu zabronionego będącego przestępstwem podlega, co do zasady, pełnej odpowiedzialności po ukończeniu 17. roku życia, natomiast przed ukończeniem 17 lat odpowiada według zasad określonych w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
6. Zasady interwencji w przypadku krzywdy
Podstawowe zasady dotyczące interwencji, dla wszystkich dorosłych i odpowiedzialnych za spotkania z dziećmi w domach Zgromadzenia oraz duszpasterstwie powołań.:
• informacja o doświadczeniu przemocy, w tym o wykorzystaniu seksualnym lub o prawdopodobieństwie zajścia takiego zdarzenia, może dotyczyć wydarzeń przeszłych lub bieżących. W obu przypadkach należy reagować niezwłocznie. Do ujawniania często dochodzi, kiedy osoba skrzywdzona jest daleko od krzywdziciela;
• zgłoszenie lub nabranie podejrzenia o krzywdzie może pochodzić z różnych źródeł: od osoby krzywdzonej, od innej osoby, która dowiedziała się o krzywdzie, bądź z obserwacji (ktoś ujawnia symptomy wykorzystania, ale nie potrafi zrozumiale wyjaśnić, co się wydarzyło);
• osobą krzywdzącą mogą być różne osoby, osoby świeckie i duchowne związane ze spotkaniami, ale także osoby niezaangażowane (osoby bliskie, członkowie rodziny, osoby trzecie);
• krzywda może zostać zgłoszona dowolnej osobie, do której dziecko ma zaufanie;
• każda osoba dorosła zaangażowana w spotkania, która została poinformowana o podejrzeniu lub fakcie przemocy wobec wychowanka (w tym także przemocy seksualnej), odpowiada za podjęcie właściwych działań zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi i procedurami obowiązującymi w Zgromadzeniu;
• osoba, która jako pierwsza dowiaduje się o zaistnieniu potencjalnej krzywdy, powinna go z uwagą wysłuchać – nie jest ona jednak upoważniona do wydawania decyzji i osądów. To jest zadanie odpowiednich organów i instytucji, do których sprawa zostanie skierowana;
• z każdej takiej rozmowy należy bezwzględnie sporządzić notatkę;
• do osoby tej nie należy również rozstrzyganie, czy podejrzenia lub oskarżenia są zasadne. Jej zadaniem jest zgłoszenie informacji zgodnie z przewidzianymi procedurami;
• wszystkie podejrzenia i zarzuty muszą być traktowane poważnie i trzeba na nie reagować w oparciu o przepisy prawa polskiego i prawa kanonicznego, a także procedury obowiązujące w danej wspólnocie, współpracując z właściwymi organami w zakresie ich kompetencji;
• należy niezwłocznie powiadomić organy ścigania o przypadku wykorzystania seksualnego.
7. Zasady prowadzenia rozmowy z osobą zgłaszającą krzywdę
Pozyskanie wiedzy o doświadczanych formach przemocy przez wychowanka, w tym przemocy seksualnej, lub ich prawdopodobieństwie często ma miejsce w czasie rozmowy z osobą zgłaszającą. Jeśli krzywda zostanie ujawniona w trakcie spowiedzi, wówczas spowiednika obowiązuje tajemnica. Pozyskawszy jednak taką wiedzę, powinien on zrobić wszystko, by nakłonić penitenta do tego, by o swojej krzywdzie powiedział także poza forum spowiedzi. Wówczas będzie można wdrożyć odpowiednie procedury przyjęte w Zgromadzeniu. Jeśli do rozmowy dochodzi poza spowiedzią, należy:
• traktować osobę zgłaszającą z empatią i szacunkiem. Nie wolno bagatelizować zgłoszenia ani okazywać lekceważenia osobie zgłaszającej;
• zachować spokój i starać się nie okazywać przerażenia lub silnego wzburzenia emocjonalnego w reakcji na słowa osoby zgłaszającej;
• słuchać aktywnie, utrzymując naturalny kontakt wzrokowy oraz wyrażając zrozumienie i wsparcie;
• zapewnić poczucie bezpieczeństwa, wesprzeć emocjonalnie i udzielić potrzebnej pomocy;
• nie okazywać wątpliwości co do wiarygodności osoby zgłaszającej lub jej wypowiedzi;
• dopytywać tylko w celu uściślenia przekazu oraz zdobycia niezbędnych informacji do zgłoszenia podejrzenia wykorzystania seksualnego;
• skoncentrować się na ustaleniu faktów i okoliczności. Jeśli rozmowa przeprowadzana jest z osobą pokrzywdzoną, należy jej wysłuchać, zapamiętać i zapisać jej słowa i ograniczyć się do zadawania jedynie koniecznych pytań. Trzeba upewnić się, czy sprawa została wcześniej zgłoszona do organów państwowych lub kościelnych. Należy powstrzymać się od wypowiadania własnej oceny i interpretacji zdarzenia oraz opinii na temat domniemanego sprawcy;
• zapewnić osobę przekazującą informację, że zostanie zrobione wszystko, co możliwe, aby pomóc osobie skrzywdzonej;
• sprawdzić, czy bezpieczeństwo osoby skrzywdzonej nie jest zagrożone – jeśli tak, trzeba działać natychmiast, poinformować rodziców dziecka (jeśli osobą krzywdzącą jest rodzic, należy poinformować rodzica/opiekuna niekrzywdzącego) i odpowiednie organy państwowe i kościelne;
• wyjaśnić, że informacje o krzywdzie muszą zostać przekazane innym osobom, a zwłaszcza rodzicom, oraz zaznaczyć, że w określonych przypadkach wykorzystania seksualnego (zob. art. 240 Kodeksu karnego) istnieje obowiązek niezwłocznego poinformowania organów ścigania;
• nie wolno składać żadnych obietnic, które nie będą mogły być dotrzymane, szczególnie w kwestii poufności (np. „obiecuję nikomu o tym nie powiedzieć”);
• poinformować, co dalej będzie się działo ze zgłoszeniem (komu zostaną przekazane informacje), i jednocześnie zapewnić o poufności prowadzonych działań oraz o tym, że osoby niezaangażowane we wsparcie osoby pokrzywdzonej nie mają dostępu do informacji o krzywdzie;
• nie wolno ujawniać szczegółów rozmowy osobom niezaangażowanym we wsparcie osoby pokrzywdzonej, a zwłaszcza osobie, która została wskazana jako sprawca przemocy;
• natychmiast po przeprowadzeniu rozmowy należy sporządzić notatkę z przebiegu rozmowy. Jeśli nie utrudni to empatycznej komunikacji z rozmówcą, można rozważyć robienie notatek w trakcie rozmowy. Ważne jest, aby zadbać o zachowanie wierności przekazu osoby informującej o zdarzeniu, uwzględniając charakterystyczne wyrażenia i słownictwo, a także zachowania niewerbalne. W miarę możliwości należy notatkę przedstawić osobie zgłaszającej, uwzględniając jej ewentualne uwagi, i uzyskać jej podpis. Nie stosuje się tego zalecenia, gdy osobą zgłaszającą jest dziecko.
8. Zasady odnoszące się do dokumentowania przypadku zgłaszanej krzywdy
Osoby przyjmujące zgłoszenie dotyczące krzywdy winny respektować następujące zasady:
• osoba przyjmująca zgłoszenie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie może na własną rękę podejmować działań służących wyjaśnieniu podejrzeń i zarzutów lub weryfikacji zgłaszanych faktów;
• osoba przyjmująca zgłoszenie jest zobowiązana do sporządzenia notatki z wydarzenia – opisuje tylko fakty, bez żadnej interpretacji. Ona także zabezpiecza dowody, ale nie przeprowadza dochodzenia na własną rękę, gdyż to należy do odpowiednich służb państwowych czy kościelnych;
• osoba przyjmująca zgłoszenie wraz z osobami odpowiedzialnymi przygotowuje treść zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa;
• przełożona Zgromadzenia/domu zakonnego, delegat ds. ochrony dzieci przyjmując zgłoszenie, ma obowiązek sporządzić notatkę z postępowania wyjaśniającego oraz zabezpieczyć dowody zdarzenia, w tym np. listy, pisma, korespondencję elektroniczną lub notatki z rozmów telefonicznych mających związek ze sprawą;
• warto zawczasu przygotować schemat takiej notatki;
• wszelkie notatki muszą być szczególnie chronione, pod żadnym pozorem nie mogą dostać się w ręce niepowołanych osób, ponieważ zawierają dane wrażliwe czy dane procesowe;
• wszelkie notatki są włączane do akt, powinny być przechowywane w bezpiecznym miejscu;
• wszystkie osoby zaangażowane w sprawę na tym etapie są zobligowane do zachowania poufności. W sprawę nie powinny być włączane „osoby trzecie”.
9. Zasady zgłaszania krzywdy instytucjom państwowym i przełożonemu kościelnemu
Po przyjęciu zgłoszenia należy działać bez zwłoki, zgodnie z procedurą opisaną poniżej:
• jeśli ze zgłoszenia wynika, że krzywda może się powtórzyć w najbliższym czasie, trzeba temu bezzwłocznie przeciwdziałać. W przypadku dziecka należy natychmiast zawiadomić rodziców (a w przypadku, gdy krzywdę zadaje jeden z nich, należy skontaktować się z rodzicem niekrzywdzącym) oraz wezwać policję, a później podejmować kolejne czynności. Jeśli drobna zwłoka nie zagraża osobie pokrzywdzonej, wszelkie czynności można skonsultować z przełożonymi lub innymi kompetentnymi osobami (osobą zaufania, psychologiem). Należy wraz z nimi przygotować spotkanie z rodzicami, a następnie przełożony, odpowiedzialny za dzieło, we współpracy z diecezjalnym lub zakonnym delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży powinien dokonać zgłoszenia do odpowiednich organów państwowych i kościelnych;
• jeżeli istnieje podejrzenie, że osobą odpowiedzialną za przemoc wobec wychowanka jest osoba pełniąca funkcję, Przełożona generalna zawiesza ją w pełnieniu obowiązków. Podejmuje się postępowanie wyjaśniające zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa;
• w trakcie rozmowy z rodzicami należy zachowywać się z dużym wyczuciem i wrażliwością, zdając sobie sprawę, że przekazuje się im trudne informacje. Konieczne jest zaprezentowanie poznanych faktów oraz zakomunikowanie, jakie dalsze działania prawne muszą być podjęte w danej sytuacji. Istotne jest również wskazanie rodzicom, w jaki sposób Kościół oraz inne instytucje mogą pomóc ich dziecku oraz udzielić wsparcia także im samym. Nie można ulegać prośbom o niezgłaszanie sprawy organom państwowym;
• jeśli istnieje podejrzenie wykorzystania seksualnego dziecka poniżej 15. roku życia (zob. art. 200 Kodeksu karnego mówiący o obcowaniu płciowym lub innej czynności seksualnej wobec dziecka poniżej 15. roku życia, udostępnianiu takiej osobie treści pornograficznych lub prezentowaniu wykonania czynności seksualnej), prawo nakłada obowiązek niezwłocznego powiadomienia stosownych organów (zob. art. 240 k.k.). Taki obowiązek istnieje również w przypadku podejrzenia zaistnienia gwałtu dokonanego wspólnie z inną osobą, gwałtu wobec dziecka poniżej 15. roku życia, gwałtu wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry lub gwałtu ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 par. 3 lub 4 k.k.), a także w przypadku wykorzystania bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej (art. 198 k.k.). Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa należy złożyć w prokuraturze rejonowej miejscowości, w której popełniono przestępstwo, lub komendzie policji w formie pisemnej albo w formie ustnej spisanej do protokołu przez funkcjonariusza policji. Podstawą zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie musi być pewność popełnienia przestępstwa. Wystarczy, że podejrzenie przestępstwa jest uzasadnione. Takiego zgłoszenia nie musi dokonać osobiście osoba, która przyjęła zgłoszenie bądź nabrała podejrzenia przez obserwację dziecka. Może to uczynić przełożony lub delegat do spraw ochrony dzieci i młodzieży reprezentujący Zgromadzenie. Niemniej jednak każda osoba, która pozyskała wiedzę na ten temat, musi się upewnić, że takiego zgłoszenia dokonano. W przeciwnym razie powinna to zrobić osobiście;
• jeśli krzywda nosi znamiona przestępstwa w rozumieniu prawa kościelnego, przełożony lub osoba zaufania powiadamia diecezjalnego lub zakonnego delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży;
• powiadomienie organów ścigania powinno wiązać się z przekazaniem im kopii notatki służbowej sporządzonej na podstawie rozmowy z osobą zgłaszającą;
• osoba zgłaszająca sprawę przełożonemu lub delegatowi powinna się w miarę możliwości upewnić, że wdrożono odpowiednie procedury (np. prosząc – w razie potrzeby także na piśmie – o informację
o podjętych w wyniku zgłoszenia czynnościach);
• jeśli oskarżenia o przemoc wobec dziecka po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego okażą się bezpodstawne i wobec posądzonej osoby nie toczy się postępowanie karne w tej sprawie, powinna zostać przywrócona do pełnienia dotychczasowych obowiązków. W takim przypadku przedsięwzięte zostaną przez przełożonego wszelkie środki, aby bezpodstawne zarzuty nie odbiły się negatywnie na sytuacji osoby posądzonej;
• w prowadzonym postępowaniu priorytetem – oprócz dojścia do prawdy powinno być zapewnienie dziecku i jego najbliższym odpowiedniego wsparcia, a także zachowanie poufności;
• w przypadku doświadczenia krzywdy, w tym wykorzystania seksualnego, osoba odpowiedzialna za wspólnotę zakonną podejmuje interwencję wobec osoby pokrzywdzonej, otaczając ją opieką i potrzebnym wsparciem, a także wobec sprawcy krzywdy, jeśli jest Uczestnikiem spotkań czy dorosłym zaangażowanym w spotkania. Ze względu na powagę sytuacji szczególną rolę odgrywa współpraca psychologa, osoby zaufania oraz duszpasterzy. Zgromadzenie powinno także współpracować z organami ścigania i odpowiednim sądem, jeśli został popełniony czyn zabroniony według prawa państwowego. Również w przypadku zajścia dotyczącego rówieśników należy pamiętać o obowiązku powiadomienia policji lub prokuratury, Sądu Rodzinnego, jeśli istnieje podejrzenie popełnienia czynu zabronionego z art. 197 par. 3 lub 4 Kodeksu karnego (gwałt wspólnie z inną osobą; gwałt dziecka poniżej 15. roku życia; wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry lub gwałt ze szczególnym okrucieństwem), art. 198 k.k. (wykorzystanie bezradności, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej w celu doprowadzenia do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej) lub art. 200 k.k. (obcowanie płciowe lub inna czynność seksualna wobec dziecka poniżej 15. roku życia, prezentowanie takiej osobie treści pornograficznych lub wykonania czynności seksualnej). Osoby odpowiedzialne powinny zgłosić do organów ścigania również podejrzenie popełnienia przestępstwa seksualnego wykorzystania rówieśniczego opisanego w pozostałych przepisach rozdziału XXV Kodeksu karnego, co znajduje uzasadnienie w treści art. 304 Kodeksu postępowania karnego (społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie);
• każdy dorosły powinien wykazać wrażliwość na potrzeby uczestników spotkań i odpowiedzialność w podejmowaniu działań, mając zawsze na uwadze ich dobro. Nikt nie może podejmować działań na własną rękę.
10. Informacje końcowe
Każdy przypadek jakiejkolwiek formy przemocy, której doświadczyli członkowie spotkań w domach zakonnych Zgromadzenia , powinien być bardzo poważnie potraktowany. Należy koniecznie przeprowadzić analizę sytuacji, ocenić czynniki ryzyka i czynniki chroniące w danej wspólnocie. Taka sytuacja nie pozostaje bez wpływu na daną wspólnotę, bywa, że ją dzieli. Członkowie spotkań mogą doświadczać różnych emocji, od negowania zaistniałej sytuacji, przez niedowierzanie, złość, smutek, bunt, poczucie winy. Jeśli sprawcą jest osoba odpowiedzialna, wielu może nie dowierzać faktom, dodatkowo wiktymizować osobę skrzywdzoną. Nigdy nie należy pozostawiać grupy bez wyjaśnienia i wsparcia. Jeśli będzie taka potrzeba, należy zapewnić całej grupie lub jej poszczególnym członkom (jeśli będą mieli taką potrzebę) pomoc psychologiczną. Należy również wyciągnąć wnioski w celu zapobieżenia podobnym sytuacjom w przyszłości.
- ZAPEWNIENIE OPIEKI I WSPARCIA OSOBOM SKRZYWDZONYM
W przypadku przemocy wobec wychowanka duszpasterstwa należy ten fakt zgłosić odpowiednim służbom, wsparciem objąć osobę skrzywdzoną, jej rodzinę oraz inne osoby, które zostały tym zdarzeniem głęboko dotknięte. W przypadku duszpasterstwa wsparciem należy objąć również całą wspólnotę. Często jest to długi proces, w który mogą być zaangażowane nie tylko osoby z konkretnej grupy, ale także specjaliści (np. psycholog, pedagog). Należy zawsze pamiętać, że w centrum wszystkich działań bezwzględnie powinno być dobro skrzywdzonego dziecka.
Wiele osób nie rozumie problemu krzywdy, w tym szczególnie krzywdy seksualnej, i posługuje się w swoim myśleniu stereotypami na ten temat. By wyeliminować takie zachowania, i uwrażliwiać tworzące je osoby na ten problem, konieczne są systematyczne i obligatoryjne szkolenia wspólnoty z zakresu profilaktyki przemocy seksualnej wobec dzieci, oraz spotkania formacyjne na ten temat.
Nie wszystkie kwestie związane z różnymi formami przemocy powinny być prezentowane na forum ogólnym. Warto z rozsądkiem, roztropnością i wielką delikatnością podchodzić do tego zagadnienia. Język przekazu powinien być dostosowany do możliwości i wrażliwości grupy. Warto, by wspólnota, w której osoba skrzywdzona duchowo się formuje, sprzyjała temu procesowi i stwarzała ku temu odpowiednie warunki.
1. Prawa osoby skrzywdzonej
Osoba skrzywdzona w duszpasterstwie ma swoje prawa. Warto mieć stosowną wiedzę na ich temat i je respektować. W szczególności chodzi o prawo:
• do życzliwego przyjęcia, wysłuchania, traktowania z szacunkiem i godnością;
• do opieki duchowej i psychologicznej. Dziecku, które ukończyło 15. rok życia, pomoc duchowa i psychologiczna powinna być udzielana w ścisłej współpracy z rodzicami/opiekunami prawnymi). Jeśli osoba skrzywdzona ma mniej niż 15 lat, to wszelka pomoc może być jej udzielona wyłącznie za wyraźną zgodą rodziców lub opiekunów prawnych);
• do pomocy medycznej;
• do konsultacji prawnej;
• do zgłoszenia sprawy do organów ścigania;
• do osoby towarzyszącej;
• do ochrony wizerunku i sfery prywatnej, a także do poufności danych osobowych;
• do informacji na temat środków zapobiegawczych podjętych w stosunku do sprawcy;
• do informacji, na jakim etapie znajduje się wszczęte postępowanie (osoba skrzywdzona sama musi wyrazić takie życzenie);
• nikt nie ma prawa żądać od osoby skrzywdzonej składania przysięgi ani wymagać zachowania milczenia.
2. Pomoc osobie bezpośrednio skrzywdzonej
Pomoc osobie skrzywdzonej jest długim procesem, w który zazwyczaj zaangażowanych jest wiele osób. Spotkania w duszpasterstwie nie zastąpią terapii, niemniej można zrobić wiele, by pomóc osobie skrzywdzonej czy to wewnątrz duszpasterstwa, czy w systemie rodzinnym, czy w jakiejkolwiek innej sytuacji. Można przede wszystkim odpowiednim podejściem do takiej osoby:
• zmniejszyć jej lęk, budować poczucie bezpieczeństwa i zaufania, a poprzez objęcie jej stałą opieką, okazać jej troskę i wzmacniać dobre relacje z dorosłymi;
• stworzyć przestrzeń do jej wysłuchania;
• odciążyć ją z poczucia winy, jeśli ono występuje; uświadamiać, że odpowiedzialność jest wyłącznie po stronie sprawcy;
• pozwalać na odreagowanie negatywnych emocji;
• wspierać ją w budowaniu relacji z rówieśnikami;
• zadbać o takie działania, których celem będzie podnoszenie jej poczucia własnej wartości poprzez szukanie, wzmacnianie i rozwijanie jej dobrych stron.
- Pomoc profesjonalna osobie skrzywdzonej
W przypadku ujawnienia czy zgłoszenia krzywdy osoba skrzywdzona nie może zostać z tym sama, potrzebuje wsparcia osoby kompetentnej, która pomoże jej przejść przez ten trudny czas.
• W Zgromadzeniu może zostać wyznaczona tzw. osoba zaufania. Kontakt do tej osoby powinien być udostępniony w widocznym miejscu.
• Osoba zaufania powinna być empatyczna, dyskretna, najlepiej mająca kompetencje psychologiczne. Zanim zostanie mianowana na tę funkcję, powinna przejść odpowiednie przeszkolenie, a w trakcie pełnienia swojej funkcji uczestniczyć w szkoleniach oraz korzystać z superwizji.
• Osobę skrzywdzoną należy pytać, jakiej pomocy potrzebuje, można jej radzić skorzystanie z niej, ale nie należy jej takiej pomocy narzucać. Należy uszanować inne potrzeby. Wszelką pomoc oferowaną dzieciom należy konsultować z jego rodzicami.
• Nie należy bagatelizować potrzeb osoby skrzywdzonej. Modlitwa jest zawsze ważna, ale nie należy ograniczać pomocy tylko do niej. Równie istotna jest pomoc fachowa. Nie wolno jej deprecjonować czy krytykować.
• Osoby odpowiedzialne za wspólnoty, w których formują się dzieci, powinny mieć kontakty do osób, które w danym środowisku lokalnym mogą służyć fachową pomocą czy wsparciem (należy przygotować listę takich osób czy instytucji i ją aktualizować).
• Nie ograniczać się tylko do pomocy ośrodków czy instytucji kościelnych. O wsparcie trzeba pytać
w instytucjach rządowych, samorządowych czy pozarządowych. Dobrze, by orientować się, gdzie w danym środowisku lokalnym można uzyskać fachowe wsparcie i w razie potrzeby tam pokierować osobę skrzywdzoną.
• Warto by podczas spotkań formacyjnych zadbać nie tylko o sferę duchową, ale także psychiczną młodych ludzi. Wielu z nich boryka się z licznymi problemami. Może warto przy wspomnianych okazjach oprócz dyżuru spowiednika zadbać np. również o dyżur psychologa.
• Istotne jest stworzenie bazy kontaktów i zaufanych osób, do których można – za zgodą rodziców – kierować młodych na terapię (jeśli wyrażą taką potrzebę).
• Istotne jest stworzenie bazy kontaktów i osób, które będą mogły udzielić doraźnej pomocy telefonicznej w sytuacji, kiedy oczekiwanie na terapię się wydłuża.
• Warto wypracować sposób, w jaki osoba skrzywdzona zostanie objęta opieką w duszpasterstwie
w czasie przejściowym – między momentem zgłoszenia krzywdy a faktycznym rozpoczęciem terapii (czasem na nią trzeba czekać długie miesiące).
• Istotne jest, żeby z osobami skrzywdzonymi spotykali się też przełożeni sprawców.
• Warto uruchomić „pogotowie duchowe” osób, które będą mogły pomóc nie tylko osobie bezpośrednio skrzywdzonej, ale wszystkim osobom dotkniętym tą krzywdą.
• Wszelkie bazy kontaktów powinny być regularnie sprawdzane i aktualizowane.
4. Pomoc duszpasterska osobie skrzywdzonej
Osoba skrzywdzona, poddana manipulacji czy różnym formom przemocy nosi ranę nie tylko na ciele, ale też na duszy. Wypaczony obraz Boga, podszyta lękiem religijność, bunt, agresja w stosunku do wspólnoty, ale też do Pana Boga to również skutki doznanej przemocy. W takiej sytuacji niezbędna jest mądra pomoc duszpasterska i opieka duchowa dla skrzywdzonej osoby. Taka pomoc nie może być jednak w żaden sposób narzucana odgórnie. Inicjatywa powinna wyjść każdorazowo od osoby skrzywdzonej. To od niej będzie zależało, czy zechce porozmawiać z księdzem, siostrą zakonną czy osobą świecką. Na jej życzenie takiej pomocy może udzielić m.in. wyznaczona wcześniej w danym duszpasterstwie czy danej wspólnocie osoba zaufania. Jeśli sprawcą krzywdy seksualnej był ksiądz czy osoba zakonna, to duchowe wsparcie osoba skrzywdzona powinna otrzymać także od ich przełożonych.
5. Pomoc rodzinie osoby skrzywdzonej
Wspólnoty zakonne, w których odbywają się spotkania dzieci i ich formacja, powinny wspierać także rodziców czy rodzeństwo skrzywdzonego dziecka i ustalać z nimi wszystkie podejmowane działania. Pomoc im udzielona nie powinna ograniczać się tylko do jednego spotkania, na którym zostanie przekazana informacja o krzywdzie, jakiej doznało ich dziecko. W tak trudnej sytuacji bliscy osoby skrzywdzonej być może będą potrzebowali dłuższego towarzyszenia, porady i wsparcia, także duchowego.
Przy kontakcie z rodzicami należy uwzględnić:
• informowanie o sytuacji wychowanka i doznanej krzywdzie;
• przedstawienie planu wsparcia, które dziecko może uzyskać w ramach wspólnoty;
• wskazanie miejsca uzyskania profesjonalnej pomocy;
• poinformowanie o instytucjach, fundacjach lub osobach, które mogą udzielić wsparcia prawnego;
• zaproponowanie rodzicom wsparcia ze strony psychologa współpracującego ze wspólnotą bądź wskazanie miejsca profesjonalnej pomocy.
6. Pomoc środowisku rówieśniczemu, w którym dokonała się krzywda
W przypadku tak poważnego zdarzenia, jakim jest przemoc (fizyczna, psychiczna, seksualna, duchowa) wobec dziecka, należy pamiętać o osobach, które były świadkami krzywdy lub mają na jej temat informację, czyli o pozostałych członkach wspólnoty duszpasterskiej oraz ich rodzicach. Wsparcie dla świadków musi być okazywane z delikatnością i w sposób wyważony. Nie może w żaden sposób naruszać dobra skrzywdzonego wychowanka. W przypadku, gdy wiedza na temat krzywdy jest znana w środowisku, należy rozważyć podjęcie następujących działań:
• rozmowa z całą wspólnotą na temat krzywdy i przemocy z poszanowaniem godności osoby skrzywdzonej;
• umożliwienie indywidualnych spotkań z psychologiem dla osób, które takiej rozmowy będą potrzebowały;
• wskazanie instytucji zewnętrznych oraz numerów telefonów, gdzie można uzyskać wsparcie;
• przeprowadzenie spotkania z rodzicami, poinformowanie ich o stanie wiedzy na temat zdarzenia, sytuacji prawnej i podejmowanych działaniach;
• budowanie poczucia wspólnoty poprzez zapewnienie wsparcia oraz gotowość do spotkania
i rozmowy z każdą osobą, która by tego potrzebowała;
• w miarę możliwości przedstawienie rezultatów działań podjętych w celu wyjaśnienia sprawy;
• jeśli do krzywdzenia czy ujawnienia krzywdzenia dojdzie na wyjeździe, pomagać lub wskazywać miejsca pomocy może osoba zaufania albo duszpasterz osób skrzywdzonych diecezji, lub zakonu na terenie której spotkanie się odbywa,
• jeśli krzywda wydarzyła się w danej wspólnocie, albo uczestniczą w nim osoby skrzywdzone albo sprawca jest związany ze wspólnotą (siostra, ksiądz, animator, uczestnik), warto co jakiś czas sprawdzić, jakie emocje to zdarzenie wywołuje we wspólnocie wraz z upływem czasu.
- ZARZĄDZANIE I PRACA Z OSKARŻONYMI O WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE
1. Umiejętność rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych
Osoby prowadzące spotkania z dziećmi i młodzieżą w Zgromadzeniu, powinny mieć wiedzę na temat działania sprawców, umieć rozpoznawać symptomy krzywdzenia, mieć wiedzę na ich temat, a także umiejętnie odczytywać sygnały ostrzegawcze wysyłane przez dzieci, które nie zawsze są oczywiste, wszelkie informacje dotyczące krzywdzenia traktować z należytą powagą i adekwatnie na nie reagować.
By działać skutecznie, niezbędna jest z jednej strony wiedza dotycząca kwestii krzywdzenia i różnych form przemocy oraz jej skutków w życiu dziecka, a z drugiej właściwa postawa odpowiedzialności za powierzone dzieci, a także gotowość do reagowania w sytuacji doświadczanej przez nie krzywdy.
• Osoby/ siostry pełniące funkcję w „duszpasterstwie powołań i młodzieży” oraz ich współpracownicy (osoby świeckie i duchowne), powinny być bardzo starannie dobierane. Przed rozpoczęciem takiej posługi powinny nabyć wiedzę z zakresu profilaktyki przemocy seksualnej oraz regularnie podnosić swoje kompetencje wychowawcze. Zdobyta przez nich wiedza pozwoli nie tylko skutecznie pomagać w sytuacji krzywdy, ale też na co dzień budować bezpieczne środowisko, za które są odpowiedzialni.
• Szkolenie dotyczące prewencji i rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych powinni obligatoryjnie przejść także wolontariusze posługujący w danym dziele.
• Trudno podać wyczerpujący katalog symptomów krzywdy seksualnej, ale taką wiedzę należy zdobywać podczas szkoleń. Zawsze jednak z troską należy traktować wszelką zmianę w zachowaniu dziecka (szczególnie tam, gdzie osoby się dobrze znają i regularnie się ze sobą spotykają). Wszelka zmiana w zachowaniu może być sygnałem, że osoba doświadcza jakiejś formy przemocy – może to być także przemoc seksualna. Warto taką osobę otoczyć opieką, troską. W przypadku dziecka warto skontaktować się z rodzicami i dowiedzieć się, czy w domu nie dzieje się nic niepokojącego (np. rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby).
• Szczególną uwagę powinny wzbudzić następujące zachowania: unikanie kontaktów z konkretną osobą, kłopoty z koncentracją, objawy nerwicowe, dolegliwości somatyczne, nieadekwatne zachowania seksualne, lęk przed dotykiem. Ale także przesadne zainteresowanie opiekuna, animatora, księdza konkretną osobą, spędzanie z nią dużej ilości czasu, wspólne wyjścia, wyjazdy, prezenty, intensywne kontakty przez media społecznościowe (patrz: Kodeks zachowań).
• Żadnego z niepokojących objawów występujących u dziecka nie można traktować odrębnie, ani uważać za „niepodważalny dowód” krzywdy seksualnej. Wiele objawów wykorzystywania seksualnego może wynikać z różnych trudnych doświadczeń w życiu dziecka, np. rozwód rodziców, śmierć osoby bliskiej, zmiana miejsca zamieszkania, przyjście na świat młodszego rodzeństwa, trudności w szkole czy w relacjach z rówieśnikami itp. W takiej sytuacji także warto taką osobę otoczyć troską i pomóc jej przejść przez trudny czas.
• W razie zaniepokojenia jakimiś zachowaniami albo w przypadku gdy ktoś zgłasza krzywdę, powinien usłyszeć słowa „Ja Ci wierzę!”. Ten komunikat powoduje, że zgłoszona sytuacja jest traktowana poważnie i ma się na względzie dobro osoby, która powierza komuś problem.
2. Jak postępować z osobami oskarżonymi
W kodeksach zachowań i standardach ochrony dzieci powinny znaleźć się jasne zapisy, w jaki sposób należy postępować w przypadku podejrzenia krzywdy lub jej zaistnienia. Każde zgłoszenie musi być traktowane z należytą powagą (jak rozmawiać z osobą zgłaszająca krzywdę). Wymaga ono zbadania i zastosowania procedur przewidzianych w prawie państwowym oraz/lub kanonicznym. W ramach duszpasterstwa nie prowadzimy śledztwa ani nie ferujemy wyroków. Od tego są odpowiednie instytucje państwowe i kościelne. Osoba, która została wskazana jako winna krzywdy, jest traktowana sprawiedliwie, z poszanowaniem prawa do uczciwego procesu i do domniemania niewinności do czasu udowodnienia winy. W żadnym wypadku nie może być pozbawiona prawa do obrony. Należy jej również ułatwić uzyskanie pomocy psychologicznej i prawnej.
2.1. Gdy sprawcą jest duszpasterz/siostra
• Jeśli sprawcą jest duszpasterz/siostra, wówczas sprawa powinna zostać zgłoszona odpowiednim instytucjom państwowym i kościelnym.
• Taka osoba po uprawdopodobnieniu zgłoszenia bezwzględnie powinna zostać na wniosek przełożonego odsunięta od pracy z dziećmi do czasu wyjaśnienia sprawy (jeśli zgłoszenie się nie potwierdzi) lub adekwatnie do wyroku sądu państwowego lub/i kościelnego (jeśli zgłoszenie się potwierdzi, a sąd wyda stosowny wyrok).
• Wszelkie czynności i działania podejmowane przez przełożoną generalną wobec podejrzanego duszpasterza/siostry zostały zapisane w dokumencie: „Wytyczne dla Przełożonej generalnej w przypadku oskarżenia o wykorzystanie seksualne osoby małoletniej do 18 roku życia lub osoby dorosłej niepełnosprawnej przez siostrę (równoznaczne z: członkinię Zgromadzenia) z podległego jej domu Zgromadzenia lub pracownika/ wolontariusza dzieła, którego jest Organem prowadzącym”. Przełożona generalna, zgodnie z powyższymi wytycznymi, podejmuje decyzje dotyczące sprawcy.
• Szczególną troską należy otoczyć osobę skrzywdzoną przez duszpasterza/siostrę i jej rodzinę. Wsparcie i pomoc należy zapewnić także członkom wspólnoty, w której miał miejsce czyn przestępczy. Innie osoby winni być gotowe do podejmowania rozmów i spotkań z dziećmi i ich rodzicami, zwłaszcza w pierwszym okresie po ujawnieniu krzywdy.
• Gdy oskarżenie okaże się niewiarygodne, a osoba podejrzana wraca do pracy, otrzymuje wsparcie w celu przywrócenia dobrego imienia.
• Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę.
2.2. Gdy sprawcą jest osoba świecka (współpracownik wspólnoty, animator)
• Jeśli osobą oskarżoną jest osoba świecka, również powinna być traktowana sprawiedliwie
z poszanowaniem prawa do uczciwego procesu i do domniemania niewinności do czasu udowodnienia winy.
• Przestępstwo należy zgłosić odpowiednim służbom państwowym i kościelnym.
• Sprawca powinien zostać bezwzględnie odseparowany od grupy.
• Takiej osobie, a także jej rodzinie powinna zostać udzielona pomoc duszpasterska, a także psychologiczna lub inna, jeśli takiej potrzebują.
• Szczególną troską należy otoczyć osobę skrzywdzoną i jej rodzinę. Wsparcie i pomoc należy zapewnić także członkom wspólnoty, w której miał zostać popełniony czyn przestępczy. Należy być gotowym do podejmowania rozmów i spotkań z dziećmi i ich rodzicami, zwłaszcza w pierwszym okresie po ujawnieniu krzywdy.
• Gdy oskarżenie okaże się niewiarygodne, a osoba świecka wraca do pracy, otrzymuje wsparcie w celu przywrócenia jej dobrego imienia.
• Z przebiegu każdej rozmowy sporządza się stosowną notatkę.
2.3. Gdy sprawcą jest rodzic
• Kiedy sprawcą krzywdzenia okaże się rodzic dziecka, należy niezwłoczne zgłosić tę sprawę do odpowiednich organów państwowych (policja lub prokuratura, sąd rodzinny). Na każdej osobie, która powzięła wiedzę o takim zdarzeniu w przypadku osoby poniżej 15. roku życia, ciąży obowiązek jego zgłoszenia zagrożony karą pozbawienia wolności do lat trzech. Należy także odbyć rozmowę z niekrzywdzącym rodzicem, a krzywdzonemu dziecku i jego niekrzywdzącym najbliższym zapewnić wsparcie duszpasterskie i psychologiczne.
• Jeśli jest taka możliwość, należy w tej sprawie współpracować ze szkołą.
• Warto zaopiekować się emocjami dziecka. Może towarzyszyć mu poczucie winy, może czuć presję, by odwołać zeznania. Warto, by duszpasterstwo wspierało taką osobę i utwierdzało ją w słuszności jej działań.
• W przypadku osoby pełnoletniej konieczne jest mądre towarzyszenie, zachęcenie do skorzystania z pomocy specjalistów, którzy pomogą jej nazwać krzywdę i dadzą jej wsparcie w samodzielnych decyzjach. Jeśli osoba ma problemy ze znalezieniem mieszkania czy pracy, warto taką osobę wesprzeć także w tych aspektach.
• Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę.
2.4. Gdy sprawcą jest rówieśnik
• Kiedy okaże się, że osobą krzywdzącą jest inne dziecko, należy bezwzględnie odseparować
je od grupy, by uniemożliwić dalsze krzywdzenie oraz należy zgłosić sprawę jego rodzicom.
• Osoby odpowiedzialne za grupę winny skontaktować się z rodzicami sprawcy i osoby skrzywdzonej. Należy objąć ich opieką duszpasterską i zaproponować pomoc w dotarciu do specjalistów.
• Należy się zorientować, czy w ramach duszpasterstwa nie zostały skrzywdzone także inne osoby.
• W sytuacji przemocy rówieśniczej w ramach duszpasterstwa należy tę sprawę wyjaśnić, omówić na forum grupy, w razie konieczności zaprosić specjalistę, który odpowie na pytania dzieci i da im wskazówki, jak chronić się przed taką formą przemocy.
• Warto regularnie, kiedy do grupy dołączają nowe osoby, przypominać o kodeksach zachowań obowiązujących w ramach duszpasterstwa.
• Należy przeanalizować sytuację, zastanowić się, co zawiodło, określić czynniki ryzyka, wyeliminować je i wyciągnąć wnioski na przyszłość.
• Z przebiegu każdej rozmowy należy sporządzić stosowną notatkę.
• W szczególnych okolicznościach sprawę można przekazać do Sądu Rodzinnego.
Może się zdarzyć sytuacja, że w danej grupie duszpasterskiej ktoś zostanie niesłusznie oskarżony. Należy pamiętać, że za fałszywe oskarżenia, zszarganie czyjegoś dobrego imienia grozi odpowiedzialność karna.
- WSPÓLNA PRACA W DZIELE OCHRONY DZIECI I MŁODZIEŻY
Aby skutecznie chronić dzieci formujące się w Zgromadzeniu, w zadanie to należy włączyć wszystkie osoby zaangażowane w daną wspólnotę (dzieci i ich rodziców, a także wszystkie osoby, które pomagają w pracy duszpasterskiej i duszpasterstwie). Wspólnie można lepiej chronić tych, którzy przychodzą do wspólnot Zgromadzenia.
W tym celu należy:
• opracować, wdrożyć standardy ochrony dzieci. Za ich wdrożenie odpowiada osoba odpowiedzialna wyznaczona przez Przełożoną Generalną lub Zespół ds. Prewencji działający w ramach Zgromadzenia;
• dołożyć wszelkich starań, by osoby pracujące z dziećmi czy opiekujące się nimi, a także wolontariusze zostali właściwie zweryfikowani w odpowiednich rejestrach i przeszkoleni przed podjęciem pracy z dziećmi;
• sprawdzić pod kątem bezpieczeństwa miejsca, w których spotyka się grupa. Jeśli są tam ciemne zakątki, zakamarki, nieoświetlone miejsca, warto je wyeliminować albo odpowiednio zabezpieczyć, żeby nie było do nich dostępu, podobnie przed wspólnym wyjazdem, sprawdzić miejsce, w którym będzie przebywała grupa, pod kątem bezpieczeństwa i wyeliminować wszelkie niepokojące czynniki;
• ustalić kodeks niedopuszczalnych zachowań i go respektować;
• budować atmosferę zaufania, tak by o zauważonych nieprawidłowych zachowaniach czy zachowaniach przestępczych wychowankowie nie bali się mówić osobom odpowiedzialnym za duszpasterstwo;
• zaangażować do współpracy rodziców i informować ich o podejmowanych inicjatywach na rzecz ochrony ich dzieci;
• włączyć w cykl formacyjny spotkań tematy związane z ochroną dzieci;
• dopilnować, by dostępne w domach Zgromadzenia sieci wi-fi były właściwie zabezpieczone przed dostępem do niedozwolonych i szkodliwych treści. Kontrolę zabezpieczeń i aktualizację oprogramowania należy przeprowadzać regularnie;
• ustalić z dziećmi zasady posługiwania się urządzeniami mobilnymi podczas spotkań, uczulić ich na cyberprzemoc, a także na to, że w przestrzeni wirtualnej nie są anonimowi, a za swoje zachowania mogą ponosić odpowiedzialność karną;
• przestrzegać zasad ochrony danych osobowych. Warto w danym duszpasterstwie, zgodnie z wymogami RODO, ustalić zasady dotyczące ochrony wizerunku dzieci, czyli m.in. zasady rejestrowania i publikowania zdjęć na stronie internetowej i w mediach społecznościowych, zasady archiwizowania zdjęć robionych prywatnymi aparatami itp. Powinno się unikać podpisywania zdjęć/ nagrań informacjami identyfikującymi dziecko z imienia i nazwiska. W przypadku dzieci zgodę na wykorzystywanie ich wizerunku w mediach społecznościowych, na stronie internetowej duszpasterstwa muszą wyrazić rodzice. Jeżeli wizerunek dziecka stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza, zgoda rodziców/opiekunów prawnych na utrwalanie wizerunku dziecka nie jest wymagana;
• podczas wyjazdów grup duszpasterskich należy przestrzegać kodeksu zachowań określonego dla danego wyjazdu.
- EDUKACJA DZIECI I MŁODZIEŻY O OCHRONIE WŁASNYCH GRANIC
Dzieci, które formują się na spotkaniach w Zgromadzeniu, powinny zostać zapoznane z obowiązującymi standardami w danej wspólnocie. Mogą również uczestniczyć, za zgodą rodziców, w dodatkowych zajęciach dotyczących poszanowania godności swojej i innych oraz ochrony siebie i innych przed potencjalną krzywdą: fizyczną, emocjonalną, seksualną i duchową. Edukacja w tym zakresie powinna być ważnym elementem pracy z dziećmi formującymi się we wspólnotach Zgromadzenia.
Przykładowe tematy takich spotkań to np.
• ochrona własnych granic;
• godność i wartość osoby;
• umiejętność mówienia „nie” w kontekście posłuszeństwa;
• budowanie dojrzałych relacji;
• edukacja w zakresie ryzykownych zachowań;
• bezpieczne korzystanie z Internetu;
• sposoby działania sprawców (np. grooming);
• bezpieczne i wolne od przemocy relacje rówieśnicze.
Zagadnienia te można podejmować w różnych formach, zapraszać na spotkania kompetentne osoby. Warto także stworzyć dzieciom przestrzeń do indywidualnej rozmowy z zaproszonym specjalistą, jeśli będzie taka potrzeba.
Jeżeli to możliwe, warto zatroszczyć się także o rodziców. Warto również im zaproponować cykl spotkań czy szkoleń na temat ochrony dzieci przez różnymi formami przemocy. Wielu rodziców jest przekonanych, że ich dzieci są zawsze i wszędzie bezpieczne, warto jednak zwracać im uwagę na różne niebezpieczeństwa, choćby te związane z korzystaniem przez dzieci z Internetu. W ramach spotkań można poruszyć następujące tematy:
• psychologia rozwojowa dziecka (w tym rozwój psychoseksualny);
• jak rozmawiać z dzieckiem o godności osoby i ochronie własnych granic;
• jak bezpiecznie korzystać z Internetu;
• „zdrowa” kontrola rodzicielska;
• sposób działania sprawców (np. grooming);
• przemoc rówieśnicza;
• jak rozpoznać „znaki” krzywdzenia.
Szkolenia dotyczące prewencji powinny być prowadzone są przez osobę, która ma odpowiednie przygotowanie do prowadzenia takich szkoleń.
- SZKOLENIA I STAŁE WSPARCIE DLA OSÓB ZAJMUJĄCYCH SIĘ PROFILAKTYKĄ W ZGROMADZENIU
Ochrona przed krzywdzeniem jest wpisana w misję Kościoła katolickiego, którego częścią jest Zgromadzenie. Osoby uczestniczące w jego misji przez pracę i zaangażowanie w pracę z dziećmi i osobami bezbronnymi – powinny posiadać potrzebną wiedzę na temat ochrony dzieci i osób bezbronnych przed przemocą i dzielić się nią z rodzicami i dziećmi.
Zakres szkoleń dotyczących ochrony dzieci:
• wszystkie siostry, współpracownicy, wspólnoty i wolontariusze:
○ otrzymują potrzebną im wiedzę o standardach przyjętych i obowiązujących w Zgromadzeniu – kodeksie zachowań, procedurach związanych z interwencją i zgłoszeniem. Szkolenie może prowadzić osoba odpowiedzialna w Zgromadzeniu za prewencję, np. osoba z Zespołu ds. Prewencji;
○ szkolenie przeprowadzane jest w momencie przejmowania odpowiedzialności we wspólnocie;
○ na początku szkolenia należy przeprowadzić dla wszystkich, którzy jeszcze nie przeszli takiego szkolenia;
○ w sytuacji, gdy zasady lub procedury ulegają zmianie lub uzupełnieniu, należy je przedstawić aktualnie zaangażowanym osobom.
○ dodatkowo powyższe osoby otrzymują potrzebną im wiedzę dotyczącą:
rodzajów przemocy (w tym przemocy rówieśniczej);
rozpoznawania oznak przemocy (w tym wykorzystania seksualnego);
strategii działania sprawców przemocy (w tym przemocy seksualnej);
rozmowy z dzieckiem na temat krzywdy;
rozmowy z dorosłymi (gdy ktoś pracuje z grupą dorosłych);
zagrożeń i ochrony przed szkodliwymi treściami w Internecie;
innych zaleceń obowiązujących w danej wspólnocie;
każda osoba pracująca z dziećmi w duszpasterstwie powinna otrzymać zaświadczenie o udziale w szkoleniu;
można korzystać z pomocy szkoleń e-learningowych przygotowanych przez Centrum Ochrony Dziecka dla dorosłych i młodych liderów zakończonych egzaminem i certyfikatem;
szkolenia prowadzą osoby przygotowane do ich prowadzenia, specjaliści ds. ochrony dzieci i mają delegację swoich przełożonych do pełnienia takich zadań;
każda osoba pracująca z dziećmi i młodzieżą co dwa lata uczestniczy w jednodniowym szkoleniu z zakresu prewencji. Treść tych szkoleń przygotowana jest przez osobę odpowiedzialną za prewencję w Zgromadzeniu, ewentualnie jest wskazana przez zespół odpowiedzialny za prewencję w Kościele w Polsce.
• Osoby odpowiedzialne za prewencję w danym duszpasterstwie:
○ poza wiedzą z wyżej wskazanych zagadnień, powinny także mieć wiedzę na temat:
budowania systemu prewencji zgodnego z wymogami Kościoła i ustaw państwowych (aktualnie dw. „Ustawa Kamilka” i Krajowy Plan Przeciwdziałania Przestępczości Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Osób Małoletnich na lata 2023-2026);
podstawowych procedur prawnych (kanonicznych i przewidzianych przez Kodeks karny);
czynników ryzyka i czynników ochronnych;
funkcjonowania w środowisku lokalnym placówek pomocowych;
a także wiedzę na temat procedur ustalonych dla danej placówki.
○ za szkolenie tych osób odpowiada osoba odpowiedzialna za prewencję w Zgromadzeniu. Na szkolenie zaprasza się specjalistów ds. ochrony dzieci;
○ każda osoba przed wyznaczeniem jej na odpowiedzialną za prewencję w danym duszpasterstwie powinna przejść szkolenie z ww. tematów;
○ osoby odpowiedzialne za prewencję w Zgromadzeniu uczestniczą raz w roku w spotkaniu odpowiedzialnych za prewencję.
- ZAPEWNIENIE JAKOŚCI W ZAKRESIE PREWENCJI
I CIĄGŁOŚĆ DZIAŁAŃ (FOLLOW UP)
• Opracowany i wdrożony w Zgromadzeniu dokument ochrony dzieci jest aktualizowany co dwa lata przez Zespół ds. Prewencji Zgromadzenia.
• W sytuacjach kryzysowych odpowiedzialni za prewencję w Zgromadzeniu odwołują się do organu prowadzącego, czyli Przełożonej generalnej Zgromadzenia.
Dokument został wprowadzony Zarządzeniem Przełożonej generalnej dnia 10.08.2024 r.
Warszawa, 10.08.2024 r.
